Jak radzić sobie z życiem pod ciężarem uzależnień? Czym są uzależnienia i współuzależnienia?
Psychoterapia uzależnień i wpółuzależnień
Żyjemy w czasach narastającej ilości problemów związanych z utratą kontroli nad zażywaniem środków psychoaktywnych (alkohol, e-papierosy, narkotyki, dopalacze, środki farmakologiczne), nad wykonywaniem czynności dających natychmiastową przyjemność i satysfakcję (urządzenia elektroniczne, gry), nad aktywnościami niezbędnymi w codziennej egzystencji (praca, zakupy, odżywianie, seks itp.)
Zachowaniom tym towarzyszy kilka wspólnych cech:
- szybka gratyfikacja, ulga, uzyskanie przyjemności i modyfikacja percepcji,
- zaspokojenie potrzeb (satysfakcji, samorealizacji, bezpieczeństwa),
- brak motywacji do zmiany (ambiwalencja w obrębie systemu wartości, zachwiana samoocena, utrwalona autonarracja, błędne przekonania),
- zmiana stanu mentalnego (wyciszenie złości, smutku, poczucia osamotnienia, lęku).
Uzależnienie jest zaburzeniem, w którym określone zachowanie (spożywane substancji lub wykonywanie określonej czynności) służy regulacji napięć i emocji, pacjent odczuwa przymus wykonywania danej czynności w celu złagodzenia doświadczanego dyskomfortu psychicznego.
Psychoterapia uzależnień jest kompleksowym i wielowymiarowym procesem mającym na celu, nie tylko przerwanie destrukcyjnych wzorców zachowań, ale także odbudowę zdrowia fizycznego i psychicznego oraz odzyskanie i utrzymanie funkcjonowania społecznego i zawodowego osoby uzależnionej.
Celem terapii uzależnień jest przede wszystkim zmiana schematów myślenia i działania, które składają się na mechanizm nałogu. Podczas terapii osoba uzależniona zdobywa wiedzę na temat uzależnienia, jego objawów, przebiegu, konsekwencji oraz wpływu na wszystkie sfery życia. Ma szansę skonfrontować się z problemami, jakie stały się przyczyną jej choroby oraz nauczyć się radzić sobie z nimi w konstruktywny sposób. Celem terapii jest również:
- wzmocnienie poczucie własnej wartości,
- ograniczenie szkodliwego wpływu skutków nałogu na życie pacjenta i jego rodziny,
- umożliwienie pacjentowi powrotu do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie,
- pomoc w odnalezieniu sensu życia, a co za tym idzie – zyskanie pozytywnej motywacji do rezygnacji z nałogu.
Głównym zadaniem psychoterapii uzależnień jest tzw. rozbrojenie psychologicznych mechanizmów uzależnienia, czyli dążenie do dekonstrukcji patologicznych i specyficznych dla uzależnienia powiązań w sferze emocjonalnej i umysłowej pacjenta. Podczas rozmowy z terapeutą, klient zaczyna identyfikować czemu służą jego nałogowe zachowania i uczy się nowych, alternatywnych sposobów zaspakajania swoich potrzeb oraz radzenia sobie z doświadczanymi emocjami. Na kolejnym etapie, psychoterapia uzależnień ma na celu umocnienie u osoby uzależnionej jej własnej motywacji i zobowiązania do zmiany.
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje uzależnień:
- uzależnienia chemiczne, czyli uzależnienie od substancji – alkohol, nikotyna, narkotyki, leki,
- uzależnienie behawioralne, czyli uzależnienie od zachowań – internetu, seksu, zakupów, pracy, hazardu.
Uzależnienie od substancji – środki psychoaktywne (alkohol, narkotyki, leki) posiadają najsilniejszy potencjał zmiany stanów mentalnych. Osoba staje się tym bardziej podatna na uzależnienie, im bardziej stan świadomości po zażyciu jest dla niej gratyfikujący, niż stan przed zażyciem substancji. Używki dają też większe poczucie wpływu na zarządzanie emocjami, do których innymi metodami trudno uzyskać dostęp, pozwalają na szybką ucieczkę od problemów i niechcianych emocji. Niezależnie od rodzaju uzależnienia, przewodnim problemem jest brak kontroli doświadczanych stanów umysłu na trzeźwo, a w efekcie jeszcze bardziej słabnąca kontrola w wyniku systematycznej intoksykacji. W ten sposób rozwija się mechanizm błędnego koła pogłębiającego uzależnienie od danej substancji: umysł w stanie napięcia psychicznego – trudność w odreagowaniu lub rozładowaniu napięcia – użycie środka psychoaktywnego – szybka gratyfikacja i rozładowanie napięcia – następnie osłabienie zasobów psychofizycznych – kolejny wzrost napięcia, tym razem w jeszcze szybszym tempie oraz wzmaganie się potrzeby przyjęcia kolejnej dawki i to w zwiększonej ilości, aby uzyskać pożądany efekt.
Problem uzależnienia od substancji jest coraz częściej spotykanym problemem także wśród młodzieży. Pomimo wysiłków czynionych przez rodziców i edukatorów, nie zawsze udaje się ustrzec dziecko przed narkotykami. Nawarstwiające się problemy emocjonalne nastolatków, wszechobecna ciekawość nowych wrażeń, przy nieświadomości skutków, pcha młodych do eksperymentowania najczęściej w tajemnicy przed dorosłymi. Dlatego warto znać sygnały, które mogą świadczyć o przyjmowania substancji psychoaktywnych.
Najważniejsze spośród nich to:
- nieoczekiwane i powtarzające się zmiany nastroju,
- źrenice opornie reagujące na światło,
- niespotykana dotąd agresja,
- utrata lub nagły wzrost apetytu,
- ospałość i senność,
- niezwykłe plamy, zapachy lub znaki na ciele i ubraniu,
- niespotykane dotąd akcesoria w postaci resztek narkotyków w niewielkich woreczkach foliowych, lufki fajeczki domowej roboty itp.
U osoby odurzającej się często można zauważyć stopniowy zanik zainteresowania szkołą, hobby, przyjaciółmi, nowe znajomości, „dziwne” telefony, używanie slangu charakterystycznego dla środowisk „biorących”, zwiększone ilości dowiedzionych kłamstw, znikanie pieniędzy lub wartościowych rzeczy z domu.
Uzależnienie od internetu – to zaburzenie polegające na utracie kontroli w korzystaniu z komputera lub sieci. Osoba traci zainteresowanie alternatywnymi formami spędzania czasu, zaniedbuje obowiązki, a próba ograniczenia kontaktu w korzystaniu z komputera lub sieci wywołuje w osobie cierpienie psychiczne, rozdrażnienie lub wręcz agresję.
Wyróżnia się pięć podtypów uzależnienia od komputera:
- erotomania internetowa – czyli tematy związane z seksem w sieci,
- socjomania internetowa – uzależnienie od mediów społecznościowych (np. Instagram, Facebook) i e-komunikacji (WhatsApp, Messenger),
- uzależnienie od sieci internetowej – czyli ogólne uzależnienie od świata w sieci, jak uzależnienie od zakupów on-line, od blogów, internetowego hazardu i gier,
- przeciążenie informacyjne – czyli przymus wyszukiwania, pobierania i gromadzenia nadmiernych ilości informacji,
- uzależnienie od komputera – czyli uzależnienie komputerowe niezwiązane z siecią (np. gry komputerowe).
Uzależnienie od seksu/pornografii – czyli seksoholizm, jest chorobą, dla której charakterystyczna jest utrata kontroli nad impulsami, fantazjami lub zachowaniami o charakterze seksualnym.
Myśli skupione na seksie i rezygnacja z aktywności życiowych na rzecz czynności związanych z seksem często powoduje u osoby uzależnionej cierpienie, obrzydzenie do samego siebie i wstyd.
Uzależnienie od zakupów – jest zaburzeniem, w którym pacjent odczuwa przymus dokonywania zakupów. Uzależnione od zakupów kobiety kierują się zazwyczaj potrzebą poprawienia obrazu siebie (kupują więc odzież, kosmetyki, buty, biżuterię), mężczyźni zaś kupują najczęściej przedmioty wiążące się z potrzebą władzy czy prestiżu (sprzęty elektroniczne, artykuły sportowe).
Zakupoholizm powiązany jest często z nadużywaniem substancji psychoaktywnych oraz zaburzeniami nastroju.
Uzależnienie od pracy – jest zaburzeniem, w którym wykonywanie czynności zawodowych służy regulacji napięć i emocji, pacjent odczuwa przymus wykonywania pracy w celu złagodzenia doświadczanego dyskomfortu psychicznego.
Patologiczny hazard – często powtarzające się uprawianie hazardu ze szkodą dla wartości życia człowieka, kiedy w dodatku pojawiają się wpadki w zobowiązaniach społecznych, zawodowych, materialnych i rodzinnych, psychologia nazywa hazardem patologicznym i kwalifikuje do grupy uzależnień tzw. behawioralnych.
