ZACHOWANIA AUTOAGRESYWNE I SAMOBÓJCZE
Profilaktyka zachowań autoagresywnych i samobójczych
Większość ludzi w ciągu swojego życia doświadcza sporadycznie przelotnych myśli tzw. “rezygnacyjnych” (w skrócie: “mam dość”) i nie ma w tym nic niepokojącego. Zaalarmować powinny zgłaszane przez osobę intensywne, częste, uporczywe myśli rezygnacyjne. Mogą być one sygnałem depresji lub innych zaburzeń psychicznych, a z czasem, przekształcić się w zachowania autoagresywne, myśli i działania samobójcze. Należy pamiętać, że każde zachowanie autoagresywne (samookaleczanie, samouszkadzanie, odmawianie jedzenia) może być objawem toczącego się procesu samobójczego.
Zachowania autoagresywne i myśli samobójcze mogą pojawić się na każdym etapie życia i dotyczą każdej grupy wiekowej. Dla wielu osób, są wyrazem chęci ucieczki od nawarstwiających się problemów, często są też wołaniem o pomoc.
Osoba, która mierzy się z uporczywymi myślami rezygnacyjnymi, bardzo cierpi, czuje się niepotrzebna, nieważna, niezrozumiana i nieakceptowana, odczuwa ból emocjonalny, przerażenie, poczucie beznadziei, a często też poczucie winy. Uporczywe myśli rezygnacyjne mogą z biegiem czasu przekształcić się w myśli samobójcze. Nagromadzenie negatywnych i trudnych emocji często prowadzi do stanu, w którym człowiek nie widzi przed sobą żadnych perspektyw i możliwości ratunku.
Sygnały mogące świadczyć o tym, że osoba planuje odebrać sobie życie:
- nagła zmiana zachowań w sferze funkcjonowania emocjonalnego, poznawczego i społecznego oraz zmiana postaw i poglądów na tematy egzystencjalne,
- obniżony nastój, wahania nastroju, nadpobudliwość psycho-ruchowa,
- zainteresowanie tematyką śmierci,
- mówienie o swojej śmierci, zarówno w sposób bezpośredni („odbiorę sobie życie”), jak i pośredni („już niedługo nie będziecie mieli ze mną problemu, skończą się wasze troski”),
- objawy depresji: zaburzenia snu, zaburzenia apetytu, obniżony nastrój izolowanie się od rodziny i przyjaciół, poczucie winy,
- porzucanie dotychczasowych zainteresowań,
- zgłaszane poczucie beznadziei i braku rozwiązań swoich problemów,
- zachowania świadczące o utracie kontroli – pojawienie się zachowań agresywnych i przemocowych w formie przemocy psychicznej lub fizycznej,
- zachowania autoagresywne – samookaleczanie, samouszkodzenia,
- zaburzenia odżywiania,
- nadużywanie środków psychoaktywnych,
- wypowiedzi świadczące o próbach pożegnania się,
- powierzanie opieki nad swoimi zwierzętami innym osobom,
- rozdawanie ulubionych rzeczy,
- próby pogodzenia się z osobami, z którymi było się w konflikcie,
- zainteresowanie się sferą duchową, życiem po śmierci, nagły powrót do Kościoła, uczestniczenie w rytuałach religijnych,
- nagłe, nieuzasadnione pojawienie się radości lub spokoju (po dłuższym okresie smutku czy przygnębienia).
Autoagresja (samookaleczenia i samouszkodzenia):
Część dzieci i nastolatków używa autoagresji jako sposobu na regulację emocji. Badania pokazują jednak, że wśród dzieci podejmujących próbę samobójczą dużą część stanowią osoby z historią samookaleczania. Różnicę tę jest w stanie zdiagnozować wyłącznie specjalista.
Zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia):
Zburzenia odżywiania zaliczane są do grupy zachowań autodestrukcyjnych. Odmawianie sobie jedzenia jest formą niszczenia swojego organizmu i świadczy o doświadczanych problemach natury emocjonalnej, często towarzyszą temu stany depresyjne i inne zachowania autoagresywne. Anoreksja jest chorobą śmiertelną, zarówno jako przyczyna (doświadczanie bólu psychicznego i brak umiejętności poradzenia sobie z nim w sposób konstruktywny), jak i jako skutek (wyniszczenie organizmu).
Środki psychoaktywne:
Nadużywanie środków psychoaktywnych samo w sobie nie prowadzi do samobójstwa. Jednak osoby, które mają myśli samobójcze pod wpływem tych środków, mogą podejmować impulsywne, nieprzemyślane decyzje i w tym kontekście przyjmowanie takich substancji zwiększa zagrożenie. Zażywanie substancji psychoaktywnych może być także sygnałem, że osoba nie radzi sobie z otaczającą rzeczywistością, nie posiada konstruktywnych metod regulacji napięć emocjonalnych i stosuje mechanizmy ucieczkowe. W takim przypadku istnieje ryzyko, iż, w celu ucieczki przed odczuwanym bólem emocjonalnym, podejmie zachowania autodestrukcyjne.
Nagła poprawa nastroju:
Nagła nieuzasadniona poprawa nastroju osoby w kryzysie zwykle przynosi osobom bliskim (partnerom, rodzicom, opiekunom) ulgę, jednak może być bardzo źle zrozumianym sygnałem. W istocie może to oznaczać, że ta osoba podjęła już decyzję o swojej śmierci, a nagłe poczucie spokoju wynika ze znalezienia rozwiązania (przekonanie, że śmierć jest jedynym wyjściem z sytuacji). Warto być czujnym na takie nagłe zmiany.
W sytuacji zagrożenia samobójstwem zawsze konieczna jest pilna konsultacja psychiatryczna. Ocena ryzyka samobójczego w sytuacji nasilonych myśli i tendencji samobójczych jest zadaniem lekarza psychiatry.
Psycholog udziela wsparcia krótkoterminowego i poradnictwa, zarówno osobom doświadczającym myśli rezygnacyjnym, jak i jego bliskim (rodzicom, partnerom). Psychoterapeuta prowadzi psychoterapię, polegającą na zmianie negatywnych przekonań i zwiększenia aktywności. Natomiast psychiatra stawia diagnozę i jako jedyny może przepisać leki antydepresyjne. W przypadku nagłego kryzysu, np. myśli lub próby samobójczej, pomaga interwent kryzysowy lub wyspecjalizowany psycholog.
